TAHSİN AKÇA
Ekim 2020 işsizlik verisi en son 17 Mart’a kadar uzatılan iş fesih yasağının gölgesinde bir evvelki yıla nazaran yüzde 0,7 düşüşle yüzde 12,7 açıklanırken, aşılama süreciyle birlikte yılın en kıymetli gündemlerinden biri işsizlik olacak. İş fesih yasağının kalkmasıyla birlikte önemli istihdam kaybı ve çok daha yüksek işsizlik sayılarının ortaya çıkması bekleniyor.
Pekala hizmet kesimi başta olmak üzere iş kaybının istihdama olumsuz yansımaları beklenirken, iş gücü maliyeti Türkiye açısından tabloyu daha da ağırlaştıracak mı?
Ocak ayından itibaren yüzde 21,5 artırılarak net 2 bin 825 TL’ye çıkarılan taban fiyatta patrona maliyet 4 bin 203 TL’ye yükselirken, minimum fiyatın genel fiyat düzeyine ne kadar yansıdığını gösteren ortanca fiyata oranında ise Türkiye, yüzde 75’lik oran ile OECD ülkeleri ortasında ikinci sırada. 2019 sıralamasına nazaran birinci sırada ise yüzde 90’lık oranla Kolombiya var.
Türkiye’de taban fiyatın ortanca fiyata yakınlığı nedeniyle genel iş gücü maliyetine yansıma açısından daha büyük tesir yaratıyor. Zira ortanca fiyat, ülkedeki tüm fiyatlar düşükten yükseğe yanlışsız sıralandığında tam ortada kalan fiyat düzeyini gösteriyor. Yani Türkiye’de minimum fiyat genel olarak öbür fiyatlara çok yakın durumda bulunuyor.
Minimum fiyatın ortanca fiyata oranı Slovenya’da yüzde 59, Polonya’da yüzde 52, Çekya’da yüzde 43, Macaristan’da yüzde 50, ABD’de ise yüzde 32 düzeyinde. Öbür deyişle taban ücretlilerin sayısının daha düşük olduğu bu ülkelerde taban fiyatta, genel fiyat düzeyinden daha kopuk bir manzara var.
Taban fiyatla çalışanların tüm özel kesim çalışanlarına oranının AB ülkelerinin tersine yaklaşık yüzde 50 ile çok yüksek oranda olması, taban fiyattaki artış, fiyat skalasında üstteki fiyatlara de yansıması ile iş gücü maliyeti açısından daha fazla tesir yaratıyor.
Saatlik iş gücü maliyet endeksi yükseliyor
En son açıklanan TÜİK verisine nazaran sanayi, inşaat ve ticaret-hizmet dalları toplamında saatlik işgücü maliyeti endeksi, 2020 yılı 3. çeyreğinde bir evvelki yılın birebir çeyreğine nazaran yüzde 9,0 arttı. Alt bölümlere bakıldığına ise endeks; sanayi dalında yüzde 8,5, inşaat dalında yüzde 5,6 ve ticaret-hizmet kesimlerinde ise yüzde 9,8 artmış durumda.
Maliyet endeksinin 4’üncü çeyrek ve taban fiyat artışının da devreye girmesiyle 2021’in birinci çeyreğiyle birlikte daha da artması beklenebilir.
Ayrıyeten yeniden birebir devirde sanayi, inşaat ve ticaret-hizmet bölümleri toplamı için brüt ücret-maaş endeksi, 2020 yılı 3. çeyreğinde bir evvelki yılın birebir çeyreğine nazaran yüzde 6,4 arttı. Alt dallarda ise endeks; sanayi dalında yüzde 11,5, inşaat bölümünde yüzde 12 ve ticaret-hizmet bölümlerinde ise yüzde 2,4 arttı.
Türkiye, saatlik maliyette AB ülkeleri ortasında en sonlarda
Fakat artış eğilimine rağmen, Avrupa İstatistik Ofisi Eurostat’ın uzun vadeli datalarına bakıldığında Türkiye, saatlik iş gücü maliyeti açısından AB ülkeleri ortasında en sonlarda yer alıyor. 2016 bilgilerine nazaran Türkiye’de bir saatlik iş gücü maliyeti 5,4 euro ile AB ülkelerine nazaran son sıralarda olmasına rağmen Romanya (5,3 euro) ve Bulgaristan’dan (4,5 euro) üzere ülkelerin üzerinde yer alıyordu.
En yüksek iş gücü maliyetleri Danimarka, Lüksemburg ve Belçika’da, 40 Euro düzeyinde ölçülürken, 2019’a gelindiğinde ise yaklaşık 5,5 Euro’ya kadar düşen iş gücü maliyeti ile Türkiye, AB üyeleri ortasında iş gücü maliyetinin en düşük olduğu ülke durumunda.
51,2 euro ile Norveç’in birinci sırada yer aldığı Eurostat sıralamasında, Türkiye’ye en yakın ülkeler tıpkı vakitte yatırım çekme konusunda rakip olarak gördüğümüz ülkeler olan, 10,7 euro ile Polonya, 9,9 Euro ile Macaristan, 7,7 Euro ile Romanya ve 6 Euro ile de Bulgaristan.
2019’da Euro Bölgesi genelinde saatlik iş gücü ortalaması ise 31.4 Euro. 2020’deki kur artışı ise Euro bazında Türkiye’yi daha da geriye itmiş olabilir.
Ücret/verimlilik karşılaştırmasında Türkiye nerede?
İş dünyasının bilhassa üzerinde durduğu bilgilerden olan ücret/verimlilik istikrarı açısından bakıldığında da Türkiye, 2010-2019 devrinde yıllık ortalama yüzde 3,5 gerçek taban fiyat artışına rağmen 4,1’lik yıllıklandırılmış verimlilik artışı verisine sahip. Öbür deyişle Türkiye’de verimlilik artış suratı, fiyat artışının önünde gidiyor.
ILO’nun 42 Avrupa ve Orta Asya ülkesini sıraladığı rapora nazaran Özbekistan, fiyat artışına oranla verimlilik en az yükseldiği ülke görünümünde. Özbekistan’da yıllık gerçek taban fiyat artışı birebir devirde yüzde 18,1 gerçekleşirken, verimlilik artışı 4,8’de kaldı. Romanya, Bulgaristan, Makedonya, Polonya, Macaristan, Estonya, Düş üzere ülkeler de verimlilik artışının fiyat artışının epey gerisinde kaldığı ülkeler ortasında yer alıyor.
“İstihdam teşvikleri fakat şartlar uygunsa istihdamı artırabilir”
Toplumsal güvenlik ve teşvikler konusunda danışmanlık veren Artı365 Danışmanlık Lideri Berat Süphandağ, yalnızca taban fiyatla çalışanların değil maaşı taban fiyata çok yakın olan büyük bir bölümün de maaşının minimum fiyata nazaran belirlendiğine dikkat çekti. Süphandağ, yeni belirlenen minimum fiyatın maliyetinin fazla olduğunu düşünen patronun sigortasız çalıştırma ya da iş fesih yoluna başvurma ihtimalinin arttığına dikkat çekti.
Tam da bu noktada, işsizliğin ve sigortasız işçi sayısının artmasının önüne geçmek için yürürlükte olan istihdam teşviklerinin devreye girdiğini kaydeden Süphandağ, “Örneğin yeni minimum fiyat fiyatına nazaran fiyat alan bir işçi için teşvikten faydalanması halinde 733 TL’den 1.341 TL ye kadar teşvik alınabiliyor. Lakin teşviklere emelinin ötesinde bir misyon yükleyerek fonksiyonunun kâfi olup olmadığını kıymetlendirmek vahim bir kusurdur. İsmi üstünde “teşvik”, ana ekonomik ve toplumsal şartların uygun olması durumunda ek istihdamı hızlandırmalı, diğer bir deyişle işsizliğin azaltılmasını ivmelendirmeli. Bu sebeple ne kadar başarılı olduğu da buna nazaran değerlendirilmeli” dedi.
Bloomberg HT
