Erol Oytun Ercan – Selçuk Oktay
Yükseköğretim Kurulu’nun (YÖK) bu halde bir karne yayımlaması değerli ve değerli. Yüksek tahsil için önemli kaynaklar harcanıyor. ‘Bu harcamalarının karşılığında ne alıyoruz?’ sorusu değerli bir soru, bunu da anlayabilmek için yapılan harcamaların çıktılarının ölçülebilirliği kıymetli. Münasebetiyle bu halde karnelerin hazırlanması, hem üniversiteler hem akademisyenler için geri bildirimlerin olması açısından bu çok değerli. Biz nasıl öğrencilere karne veriyorsak ve geri bildirimin ehemmiyetine inanıyorsak tıpkı halde üniversiteler ve akademisyenler için de bir geri bildirimin olması değerli.
Akademisyenler ve üniversiteler kendi yaptıklarını biliyorlar fakat başka üniversitelerin nasıl yaptığını ve nasıl bir verimlilik gösterdiğini bilmek onların göreli olarak nerede olmalarını anlayabilmeleri açısından çok değerli. O yüzden bu karne uygulamasının kıymetli olduğunu düşünüyorum. İkinci kez yapılan bir uygulama bu, umarım daha da başarılı olur. Bunun tertipli olarak yapılması değerli.
“Üniversitelerin performansını ölçmek için bilgilere gereksinimimiz var”
‘İyi yapıyor muyuz?’ sorusu vakitle anlaşılabilecek bir şey. Bir toplum için üniversitelerin birden fazla hususta kıymeti var. Üniversitelerin çıktısı da birden fazla. Üniversitelerin performansını ölçerken makale sayısına bakmak yalnızca bir gösterge. Ne kadar öğrenci yetiştirdiği bir öbür gösterge, öğrencilerinin iş dünyasında nerelere geldiği diğer bir gösterge, üniversitelerin kendilerine nasıl kaynak yaratabildiği bir öbür gösterge, dünyaya yaptıkları tesir bir öteki gösterge. Dediğim üzere bu çok boyutlu bir şey olduğu için bir yerden başlamak gerekiyor. O yüzden ben rastgele bir başlangıcın, hiç başlamamaya nazaran daha değerli olduğunu düşünüyorum.
Her alanda yapılan çalışmada şu çok kıymetli: Bir şeyleri dataya dökebilmemiz, ölçebilmemiz gerekiyor. Ölçemezsek onun karşılığında ne aldığımızı göremeyiz. O vakit da kıyaslanabilirlik çok güç bir hale geliyor. Hasebiyle bizim sistematik olarak bilgiye muhtaçlığımız var. ‘Üniversiteye yapılan harcamalardan bir toplum olarak ne üzere dönüşümler alıyoruz?’ sorusunu cevaplayabilmek için işi datalara dökmemiz gerekiyor.
Siz nerenin araştırmasını yaparsanız yapın birinci başta bilgiler her vakit sıkıntılıdır. Bu, işin tabiatı gereği böyledir. Münasebetiyle dataların sıkıntılı olabilme mümkünlüğü bizleri korkutmamalı, başlamak için bize bir mahzur yaratmamalı. Değerli olan sıkıntılı da olsa bir yerden başlayıp şu an yaptığımız üzere tartışmalarla şu ana kadar kullanmış olduğumuz bilgilerdeki eksiklikleri anlayıp, bunları ortaya koyup, meseleler gidermek. Dediğim üzere ben bu çalışmanın çok değerli olduğunu düşünüyorum.
“Teknoloji geliştirmek kadar teknolojileri yaymak da önemli”
Üniversitelerin değeri çok boyutlu. Ekonomik açıdan iki kıymetinden bahsedelim. Bir tanesi, şayet siz inovasyon bazlı büyümek istiyorsanız bu işi yalnızca şirketler üstlenmez, birebir vakitte şirketlerin dirsek temasında olacakları ya da onlardan öğrenecekleri yüksek tahsil kurumları da, araştırma enstitüleri de değerli. Şirketler Ar-Ge çalışmalarıyla uygulamalı bilimleri üzerlerine alıyorlar lakin bir de üniversitelerde yaratılan temel bilimler var. Biz çok temel bilgileri ortaya çıkarmadan günlük hayatımızda kullandığımız aletleri geliştiremezdik. Hasebiyle geliştirmeler daima üniversiteden başlıyor. Bir ülkede inovasyonların üzerinde oluşacağı temel bilimlerin oluşması için üniversitelerin rolü çok değerli. Hasebiyle bir ülke olarak inovasyon bazlı büyümek istiyorsanız bir ülkede üniversiteleri göz arkası edemezsiniz.
İkincisi de bir ülkede teknoloji geliştirmek kadar teknolojileri yaymak da kıymetli. Biz olağan ki yeni inovasyonlar, yeni teknolojiler gelsin isteriz ancak bunun yalnızca bir firmanın ya da bir kişinin elinde olması yetmez. Biz benzeri teknoloji ve eserlerin üretilmesini isteriz ki hem kalite süratli bir halde artsın, hem de maliyetleri düşsün. Maliyetleri düşerse bunun tüketicilere de çok büyük refah getirisi var. Pekala teknolojileri nasıl yayacağız? Bunu yayabilmenin yolu bir ülkedeki firmaların gelen yeni teknolojileri emebilmesi gerekiyor. Bunu da yapabilmek için sizin yetişmiş mühendisleriniz olması gerekiyor. İşte bu iyi eğitimin sağlanacağı yerler üniversiteler.
Hasebiyle ‘Firmalar gayrisafi ulusal hasılaya oranla ne kadar Ar-Ge harcaması yapıyor?’ sorusunun haricinde üniversitelere ne kadar kaynak ayrılıyor sorusu da çok değerli.
“Ayrılan bütçenin %70’i işçi harcamalarına gidiyor”
Yakın vakitte yayımladığımız Türkiye Bilim Raporu’nda da sorduğumuz sorulardan biri de buydu aslında. Yani ülke olarak gayrisafi ulusal hasılanın ne kadarını yüksek tahsile harcıyoruz ve bu harcama öteki ülkelere kıyasla ne durumda sorusunu sorduğumuz vakit Türkiye’nin OECD ülkeleri ortasında çok da makus durumda olmadığını görüyoruz. Ölçü açısından bakıldığında yüksek tahsile ayrılan kamu kaynakları açısından çok da geride değiliz. Hatta ortanın üstünde görünüyoruz. Lakin nicelikten çok niteliği de sorgulamamız gerekiyor.
Ne kadar harcandığının yanında bunun nerelere ve nasıl harcandığı da değerli. Örneğin ayrılan bütçenin yüzde 70’lik kısmı işçi harcamalarına gidiyor. Bu bilgi, laboratuvarlara, ekipmanlara ayrılan kaynağın sonlu olduğuna işaret ediyor ya da konferansa iştirak ve data seti satın alma üzere seçeneklerin hudutlu olduğunu gösteriyor.
Kaynağın nasıl dağıtıldığı da kıymetli. Bu kaynak muvaffakiyet bazlı mı dağıtılıyor yoksa herkese eşit kaynak dağıtımı mı yapılıyor? Genelde bu tip tartışmalarda kaynakların eşit dağıtılması konuşulur lakin şunu da unutmamamız gerekir: Fırsat eşitliği vermekle daha sonra kendisini ispat edenlere muvaffakiyet bazlı kaynak aktarılması ortasında fark var. Her vakit her beşere birebir kaynağı dağıtmak iyi bir fikir değil. Zira bu motivasyon yaratmaz. Lakin şayet araştırmacıya “Yaptığın araştırmalarla şu kriterleri sağlarsan o vakit sana şu kaynakları vereceğiz” derseniz araştırmacı daha yüksek motivasyonla çalışır. Eldeki kaynakların ödül düzeneği olarak da kullanılması gerekiyor. Eldeki kaynakların herkese birebir ölçüde dağıtılması yanlışsız değil. Alınan maaşlar ve terfi üzere mevzularda muvaffakiyet bazlı bir sistem yaratılması gerekiyor. Münasebetiyle kaynakları o halde evrilmesi gerekiyor.
ABD’de Türkiye’nin tersine muvaffakiyet bazlı bir skala uygulanıyor. Bu da insanlarda kendilerini üst çekmeleri için bir motivasyon yaratıyor.
“Sadece sayıya bakmak yanlışsız değil, kaliteye de bakmak gerekiyor”
Bahsettiğimiz karnelerin öğrenemediğimiz kısımları var. Biz ne kadar öğrencinin mezun olduğu üzere dataları biliyoruz ancak geçen sene yapılan harcamaların geri dönüşümü önümüzdeki yıllarda olacak. Hasebiyle yapılan harcamaların tesir tahlili yapılırken çok dikkat edilmesi gerekiyor. Tesir tahlillerinin hakikaten ehil şahıslar tarafından yapılması gerekiyor. Örneğin ekonometrik istatistiki tahlillerle bunun ölçülmesi gerekiyor. Alanına nazaran yapılan yatırımların farklı profilleri oluşacaktır. Münasebetiyle alan bazlı ayrıntılı tahliller yapılması gerekiyor.
Türkiye Bilim Raporu’nda kimi bulgularımız vardı bu bahislerde ona değineyim. YÖK 2000 yılında doçentlik kriterini değiştirdi ve belirli ölçüde yayın kriteri getirdi. Belirli mecmualarda üç yayın koşulu koydu. Bu kademede teknik bir şey söyleyeceğim lakin bence kıymetli. Şayet sizin üçün altında yayınınız varsa kriter gereği doçentlik için üçün üzerine çıkmanız lazım. Fakat bu kuralın geçtiği vakitte sizin üçün üstünde yayınınız varsa uğraşmanıza gerek yok, zira siz zati kural geldiğinde kriteri sağlamış durumdasınız. Tekrar ekstra yayın yapmanıza gerek yok. Artık 2000 yılında üçten fazla yayına sahip olanlarla üçten az yayına sahip olan tıpkı yaştaki akademisyenleri ele aldığımız vakit, üçten az yayını olanların çalışmalarında artış görünüyor. Yani bu türlü bir düzenlemeyle siz insanları motive edebiliyorsunuz. Fakat burada yalnızca sayıya bakmamız yanlışsız değil, kaliteye de bakmak gerekiyor. Yayın yapılan mecmuaların kalitesine baktığımız vakit 2000 yılından sonra yayını az olanların kümesi için bir düşüş görüyoruz. Beşerler bu kriteri atlayabilmek için yayın yapılması en kolay mecmualarda yayın yapmışlar.
Emsal bir etkiyi de TÜBİTAK’ın 2006’da getirdiği bir kriter için de görüyoruz. TÜBİTAK 2006’da doğal bilimler için uyguladığı bir programa toplumsal bilimleri de dahil etti. Yani aşikâr ölçüde yayın yaptığınız vakit belirli dayanaklar vereceğini beyan ediyor. Bir anda yayın sayısı üst gidiyor, kalite ise aşağı düşüyor. Şu ana kadar ihmal ettiğimiz şeylerden bir tanesi gözümüzü kalite üzerinde tutmak oldu.
“Çok fazla yayın yaptığınız için Nobel alamazsınız”
YÖK’ün karnesine dönersek, çıktıların artması çok hoş bir şey. Ancak bunların da vakte yayılacağını düşünürsek ehil bireyler tarafından tahlil edilmesi gerekiyor. Bu karne başlangıç basamağında ancak 5 yıl sonra daha da aktif olacaktır. Bu karneyi aktif hale getirmek için 4-5 sene geri dönüp sorgulamak gerekiyor. Zira akademinin yayınları, eserleri gecikmeli gelir. Bunları da unutmamak gerekiyor.
Dediğim üzere sayıların üst gitmesi çok hoş bir şey lakin kaliteye de odaklanmak gerekiyor. Kimi durumlarda sayıları azaltıp kaliteyi artırmalıyız. Çok fazla yayın yaptığınız için Nobel alamazsınız.
Burada ABD’deki terfi sistemine bakmak gerekiyor. ABD’de terfi sistemi sayı bazlı çalışmıyor. Örneğin bizim Chicago Üniversitesi’nde yaptığımız şayet bir kişi yükselecekse onun bütün araştırmalarını didik didik incelemektir ve bunun dünyadaki uzmanlarından raporlar almaktır. Örneğin sizi, Erol Ercan’ı değerlendirirken “Erol Ercan kaç yayın yaptı?” diye hiçbir vakit sormayız. Biz “Erol Ercan’ın yaptığı araştırmalar kendi neslindeki araştırmacılara kıyasla ne kadar aktif durumda?” sorusunu sorarız. Bunu sorgulayabilmek için de bu alanlarda dünyadaki uzmanlardan mektuplar topluyoruz. Sizin iki tane de araştırmanız olabilir 12 tane de olabilir.
Kalite bazlı sistemi Türkiye’de uygulayabilmek vakit alacaktır, zordur lakin ben bu bahiste adımlar atılması gerektiğini düşünüyorum.
“Beşeri sermayeyi yerine getirmek güç ve vakit alan bir şey”
Benim daha evvel yaptığım araştırmalarda gördük ki doktora programları çok kıymetli. Doktoradan çıkan şahısların inovasyon üretmesi ve yeni teknolojiler geliştirmesi mümkünlüğü çok daha yüksek oluyor. Münasebetiyle doktoralı insan yetiştirmek çok daha değerli. Fakat doktora programının kalitesini ve sonrasında öğrenciyi hakikat yerlere yerleştirme potansiyelini de sorgulamak lazım. Yani ekonomimiz buna hazır mı, doktoradan mezun olan şahısları hakikat yerde kullanabilecek miyiz? Her ülkede kaynaklar kısıtlı. Kıymetli olan kaynakları yanlışsız kullanmak. Biz genelde eldeki para yanlışsız kullanılıyor mu diye sorarız. Lakin eldeki beşeri sermaye hakikat kullanılıyor mu onu da sormamız gerekiyor. Bu çok daha kıymetli bir soru zira beşeri sermayeyi yerine getirmek güç ve vakit alan bir şey. Bu, ülke içinde yüksek yetenekli bireylerin yetiştirilmesi ya da birebir profideki şahısları yurtdışından çekebilecek siyasetlerle ilgili.
Doktora konusunda Danimarka şunları yapmış. Danimarka bir noktada doktora programlarına maddi takviye veriyor. Daha sonra firmalara doktoralı insanları işe almaları için devlet maaşlarının bir kısmını karşılayacağını belirtiyor. Yani iş dünyasını doktoralı çalışanlara alıştırabilmek için maaşlarının bir kısmını devlet üstleniyor. Bence inanılmaz değerli bir siyaset ve bu da işe yarıyor alışılmış ki. Bu beşerler işe giriyor ve inovasyonlara imza atıyor. Bizim de buralara bakmamız gerekiyor. Bu insanların istihdam edilebilmesi için iktisadın alıştırılması gerekiyor. İstihdam piyasası doktoralı beşerler için dar olduğundan bu işe bilhassa el atmamız gerekiyor. Eğitim ve istihdam politikalarımızı yüksek eğitimli insanların istihdamına imkan sağlayacak biçimde oluşturmamız gerekiyor. Ekonomiyi buna alıştırana kadar bu dayanakları vermemiz gerekiyor. İktisat buna alıştıktan sonra işler rayına oturacaktır.
“Doktora öğrencileri araştırmacıların verimliliğini üst yanlışsız çekiyor”
Üniversitelerimizde ne yazık ki bir verimlilik kaybı yaşanıyor. Bilim Raporu’nda da ayrıntılı olarak anlattığımız üzere araştırmacıların verimliliğinde bir durağanlaşma kelam konusu. Burada şu soru değerli: Araştırmacıların verimliliğini ne belirliyor? Bunu cevaplayabilelim ki ona nazaran siyasetler dizayn edelim. Bunun bir dolu sebebi olabilir ve her şeyi bir anda halledemeyiz. Münasebetiyle neyi önceliklendireceğimize bakmamız lazım.
Bilim Raporu’nda buna da baktık ve şunu gördük. Üniversitede araştırmacıların verimliliğini doktora öğrencileri üst hakikat çekiyor, lisans öğrencisi sayısı ise aşağı çekiyor. Buna kendi hayatımdan da örnek verebilirim. Araştırmaları yapmak için benim en kıymetli girdim vakit. Benim oturup araştırmalarımı yapabilmem için vakte gereksinimim var. Ancak vaktim kısıtlı. Etrafımda benim dilimden anlayan doktora öğrencileri varsa bu benim vaktime vakit katan bir şey oluyor. Doktora öğrencilerimizle dirsek temasında olarak çok daha fazla araştırma yapabiliyoruz. Bu, verimliliği artıran bir şey. Fakat akademisyenlerin bir misyonu de ders vermek. Lakin bu çizgiyi nerede çekmemiz gerekiyor. Ben ders verirsem araştırma için vaktim azalıyor. Ancak bir sonraki kuşağı yetiştirmemiz için ders anlatmamız da değerli.
Burada yapılması gereken lisans öğrencisi sayısı artarken, yetişmiş akademisyen sayısını da artırmak. Bundan daha da değerlisi akademisyenlerin tamamını ders vermek ve araştırma yapmak konusunda zorlamaktansa ders verme konusunda nispi avantajı olan akademisyenlere ders yükünü verip, akademik hayatına yeni başlamış akademisyenlere araştırma yapabilmeleri için daha fazla vakit vermek gerekiyor. Bliyoruz ki araştırmacıların araştırmada verimlilikleri artırdıkları periyot birinci yıllardır. Mezuniyetinin birinci devrinde araştırmacılar yapa yapa öğrendikleri bir periyottan geçiyor. O periyotlarda insanların araştırmaya vakit ayırması çok kıymetlidir. O yüzdendir ki ABD’de işe aldığımız yardımcı doçentlerin ders yükünü neredeyse sıfıra indiriyoruz. Alışılmış bu türlü yapınca ortaya bir ders yükü çıkıyor, bunları da mesleklerini oluşturmuş, ders konusunda efektif olan akademisyenlere kaydırıyoruz.
Akademinin içerisinde de farklı farklı vazifeler var. Biraz daha vakit harcasa büyük buluşlar yapacak bir kişiyi imtihanlarda gözetmen yapmak ya da imtihan kağıdı okutmak yanlışsız bir yaklaşım değil. Katiyen idari alanlara ve araştırma alanlarına odaklanmış insanlara gereksinim var. Buradaki külfet şu: İnsanlara meslekleri konusunda tercih mecburiliği sunulması ve bunun merkezi otorite tarafından belirlenmesi de zahmetli. Benim öğrencilerim ortasında kimin neye yetenekli olduğunu en iyi ben bilirim. Zira ben onlarla direkt dirsek temasındaydım. Yetenek çok kısıtlı bir şey. Beşerler yeteneklerini vakit içerisinde anlıyorlar.
ABD’de bizim çalışma halimiz şöyle: Kaynaklar bize veriliyor ve bu kaynakların nasıl kullanılacağına akademisyenler karar veriyor. Çok önemli araştırma bütçeleriyle başlıyoruz. Araştırma takımlarını ve nasıl ders vereceğimizi biz kendimiz belirliyoruz. Ancak ben biliyorum ki bana verilen kaynakları verimli kullanmazsam bu kaynaklar elimden alınacak. Hasebiyle denetim sistemleri çok iyi çalışıyor. Ben kaynakları iyi kullanmazsam elime bir daha kaynak geçmez. Lakin kararı kaynakları hakikat kullandığım sürece ben veriyorum. Bunları üniversite ya da YÖK üzere bir kurum yapmıyor.
“Araştırmacılar kendilerine ek gelir sağlayabilmek için haftada 20-25 saat derse giriyor”
Ben esnek yapının çok kıymetli bir rol oynadığını düşünüyorum zira özel üniversitelerin yaptığı şeylerden bir tanesi de -sistemlerini daha sonradan kurdukları için- dünyadaki örneklerine bakarak daha iyi işleyen sistemleri, tam birebir olmasa da Türkiye’deki mevcut sisteme nazaran daha iyi bir halde getirmeleri. Bunun da çok değerli bir rol oynadığını düşünüyorum.
Örneğin, terfi sistemlerinin ya da kontratlı akademisyenlerin mukavelelerinin yenilenmesi, akademisyenlerin verimliliğine bağlı olduğu için beşerler kendilerini daha verimli tutmaya çalışıyorlar ya da özel üniversitelerin kaynakları daha fazla olduğu için akademisyenlerin ders yükü de ona nazaran azalıyor.
Bilhassa devlet üniversitelerinde gözlemlediğim kadarıyla beşerler bir biçimde meskenlerine ekmek de götürmek zorundalar, romantik bir formda bilim yapacağım, aç kalacağım ancak bilim yapacağım da hayatın bir gerçeği değil. Siz aç kalsanız aileniz var, yani ailenizi aç tutmak istemezsiniz. Hasebiyle beşerler kendilerine ek gelir sağlayabilmek için ek dersler varmaya başlıyorlar. Öğretmenlik natürel ki çok değerli ama üniversitelerin en değerli rollerinden bir tanesi de araştırma yapmaktır.
Türkiye’nin en öncü olan üniversitelerinde, örneğin ODTÜ’de ya da Boğaziçi’nde biliyorum ki araştırmacılar kendilerine ek gelir sağlayabilmek için haftada 20-25 saat derse giriyorlar. Bu inanılmaz yüksek bir sayı. Şayet haftada bu kadar saat derse giriyorsanız bu 25 saatinizi derse harcıyorsunuz demek değil, ders de hazırlamanız gerekiyor bunun haricinde, öğrencilerin maillerine karşılık atmanız gerekiyor. O vakit siz bütün vaktinizi ders vermeye harcıyorsunuz. Bu üzere bir durumda da alışılmış ki araştırma yapabilmeniz mümkün değil.
Neden kaynaklanıyor bu? Kaynak eksikliğinden. Beşerler araştırma yapmak istiyorlar lakin bir taraftan da kendilerine gelir sağlamaları gerekiyor ve bunu da lakin ek dersler ile yapabiliyorlar. Buna mecburî kaldıkları için de araştırmadan feragat etmeleri gerekiyor. Özel üniversitelerin en büyük avantajlarından bir tanesi daha fazla kaynağa ulaşımları olduğu için üzerlerindeki ders verme yükü daha düşük düzeylerde ve araştırmaya vakitleri kalıyor.
Birinci olarak ortadaki kaynak farkının ve ikinci olarak sistem farkının vakıf üniversitelerinde değerli rol oynadığını düşünüyorum. Terfiler ya da kontrat yenilemeleri verimliliğe bağlı olduğu için -bunun örneklerini gördük- beşerler verimli olmazlarsa kontratları yenilenmedi Türkiye’de özel üniversitelerde. Genel olarak bizim terfi sistemlerimizin ya da insanların kaynaklara ulaşımının belli bir kritere bağlanması gerektiğini düşünüyorum ancak sistemli olarak vakit içerisinde değişen bir kritere bağlı olmalı.
Vakit içerisinde derken şunu söylemek istiyorum aslında: Doçent oldum, tamam bitti olmamalı ya da işte profesör oldum tamam bitti olmamalı. Olay yalnızca doçentlik, profesörlük ya da makul bir sayıyı tutturmak olmamalı yani daha sonradan verilen araştırma bütçelerinin ya da maaş artışlarının insanların verimliliği ile ilişkilendirilmesi gerekiyor. Ne yazık ki bilim raporundaki en çarpıcı ve üzücü grafiklerden birisidir. Akademisyenlerin ortalama verimliliğine baktığımız vakit, akademisyenlerin verimliliği yardımcı doçent ya da tabip araştırma görevlisiyken artış gösteriyor, doçent oldukları vakit durağanlaşmaya başlıyor, profesör oldukları vakit ise aşağı gelmeye başlıyor. Yani eldeki sisteme baktıktan sonra aslında bu bizi şaşırtmamalı.
Bunlar terfi sistemlerinin ya da kaynak dağıtım sistemlerinin çıktı odaklı olmamasından ya da muvaffakiyet odaklı olmamasından kaynaklanıyor. Yani siz şayet bu yıl yaptığın araştırmalar sonrasında bu kadar kaynak alabilirsin ya da maaş artırımı alabilirsin stilinde çıktı odaklı, tekrar ediyorum sayı değil kalite odaklı, yapılmazsa burada zahmet oluyor doğal ki.
Amerika’daki üniversitelerin bütçeleri çok önemli boyutlarda, Pekala bu kaynaklar nereden geliyor?
Üniversiteler ile özel kesimin iş birliği yapması çok kıymetli. Burada iki şeyden bahsetmek istiyorum. Amerika’dan yeniden örnek verecek olursak, buradaki üniversitelerin çok önemli kaynakları var. Bütçeleri sahiden çok önemli boyutlarda. Pekala bu kaynaklar nereden geliyor? Devletten mi geliyor? Hayır. Bu kaynakların büyük bir kısmı mezunlardan ve bağış yapan insanlardan geliyor. Biz nizamlı olarak bizim mezunlarımızla görüşürüz, daha birkaç gün evvel Chicago üniversitesinden 30 yıl evvel mezun olmuş Şili’deki bir iş adamıyla görüşme yaptım. Yakında bir mezunla daha yapacağım.
Bu görüşmelerde daima yaptığım üniversite olarak ne yaptığımız, araştırmalarımızda ne yaptığımız ve topluma ne üzere yararlarımızın olduğu. Yararlarımızı topluma daha yararlı bir formda nasıl kıymetlendirebiliriz diye düşünen iş insanlarını bir biçimde yaptığımız şeyler konusunda bilgilendirip onlardan kaynak talep ediyoruz. Onlar da esasen kaynaklarını yanlışsız yerlere kullanmak istiyorlar, topluma en yararlı olacak biçimde. Biz de yaptıklarımızı anlatıyoruz ki bize kaynak sağlasınlar. Amerika’daki üniversitelerde bu biçimde çok önemli kaynaklar sağlanıyor.
Ne yazık ki Türkiye’de hem regülasyon açısından bunun önü tıkalı hem de bu kültürümüz şimdi çok oturmuş değil. Yavaş yavaş o mevzuda değişimler var lakin. Mesela Koç üniversitesi Koç Bursiyerleri diye bir şey başlattı. Mezunlarından bağışlar toplanarak burslar sağlanmaya başlandı. Daha emekleme safhasında olan bir şey bu fakat bunların kıymetli adımlar olduğunu düşünüyorum zira dünyada şayet kendisini ispatlamış uygulamalar varsa bunların Türkiye’ye getirilmesinin kıymetli olduğunu düşünüyorum ve bunu da yapabilmek için dünyadaki uygulamaları incelememiz takip etmemiz gerekiyor.
Az evvel konuşmuştuk, özel üniversitelerin yaptığı en iyi şeylerden bir tanesi dünyadaki bu “best practice”, yani en iyi uygulamaları, kendilerine uygulamaya çalışmaları lakin natürel ki uygulanabilenler var uygulanamayanlar var, zira önünde regülasyonlar var.
Az evvel bahsettiğim mezunlarla konuşurken iktisat kısmına yapabilecekleri bağış üzerine konuşuyorum ya da bana yapabilecekleri, benim araştırmalarıma yapabilecekleri bağış üzerine konuşuyorum. Türkiye’de bir akademisyenin bunu yapabilmesi mümkün değil. Yani dışarıdan kendinize, araştırmalarınıza dayanak olacak bir bağış alabilmeniz mümkün değil. Muhakkak regülasyonlara bağlı vs. Münasebetiyle bunları da tartışmamız gerekiyor.
O yüzden devlet üniversitelerinin özel şirketlerle dirsek temasında bulunmasını ben değerli buluyorum, buradan kaynak sağlayabilmeleri açısından en azından ortak projelerle kaynak yaratabilmeleri açısından.
Örneğin Amerika’da TÜBİTAK’ın karşılığı olan NSF (National Science Foundation), bilhassa üniversiteler ve özel bölüm ortasındaki iş birliği için kaynak aktarıyor ve diyor ki “eğer siz iş birliği yaparsanız ben araştırmanın bir kısmını fonlayacağım”. Özel dal ile üniversitelerin bağ kurması açısından bu üslup teşebbüslerin ya da TÜBİTAK’ın sağlayabileceği teşebbüslerin kıymetli olduğunu düşünüyorum.
“Neden devlet üniversiteleri vakıf üniversitelerine nazaran daha fazla iş birliği içerisindedir?” sorusunun bence birinci karşılığı, iki yer ortasında bağ kurmanın şu an merkezi bir sistemden çok arkadaş irtibatları üzerinden gerçekleşiyor olması. Diyelim ki ben sizle sınıf arkadaşıydım, siz daha sonra işe başladınız, sizle sınıf arkadaşı olduğumuz için ben bu işin araştırmasını yapıyorum. Sizin de şirketiniz var. Evvelce sınıf arkadaşı olarak tanışmamız bizim bağ kurmamızı kolaylaştıracaktır. Tıpkı sınıftan olmasak birebir üniversiteden mezun olsak bile ortamızda bağ kurmamız çok daha kolay hale gelecektir.
Neden bunu söylüyorum, bu üslup bağların oluşması vakit alır. Üniversitelerin belli bir yaşa gelmesi gerekiyor ki bu organik bağlar daha sonra iş dünyasıyla üniversiteler ortasında iştiraklere dönüşsün. O yüzden de şuna şaşırmamamız gerekiyor, işte genç vakıf üniversitelerinin iş birlikleri daha az zira bu iş şu ana kadar ağ üzerinden, ilişki üzerinden çalışan bir düzenek. Bunu daha fazla tetikleyebilmek için TÜBİTAK’ın NSF üzere bu usul iş birliklerinin önünü açacak hatta onları teşvik edecek biçimde kaynaklar ayırması gerektiğini düşünüyorum. Vakıf üniversitelerinin de devlet üniversiteleri üzere bu bağlara, yani özel bölümle dirsek temasına, vakit içerisinde geçeceğini düşünüyorum. Esasen doğal olarak kendisi geçecektir zira kendi mezunları iş piyasasına girdikçe, kurdukları firmalar büyüdükçe, bunlar aslında doğal olarak tabiatıyla olacaktır lakin bir taraftan da fuarlar aracılığıyla ya da dediğim üzere devlet teşvikleriyle bu şekil irtibatın kurulması çok değerli.
Bunun bir dolu yararı var ancak öncelikli olarak kaynak sağlaması açısından çok değerli, ikincisiyse üniversitedeki akademisyenlerin en heyecan verici teknolojilerde ya da bahislerde çalışabilmesi için gerçek dünya ile dirsek temasında olması çok yararlı. Ben firmalarla katıldığım toplantılardan biliyorum ki şu anda dünyada tüketiciler neye muhtaçlık duyuyorlar ya da ne üzere tartışmalar dönüyor. Daha sonra ofisime döndüğüm vakit bu işin iktisadını düşünmeye başlıyorum ve bu da bana gerçek dünyadaki sorunları direk görüp bir an evvel çok yarar sağlayabilecek araştırmalar yapabilmemi sağlıyor. Üçüncüsü de üniversiteler ile firmaların dirsek temasında olması, doktoralı öğrencilerin ya da öğrencilerin istihdamı açısından çok değerli zira bu öğrenciler esasen organik olarak iş dünyasına çok daha iyi geçiş yapacaklardır.
En değerli problemlerimizden bir tanesi hakikat yetenekleri gerçek yerde mi kullanıyoruz sorusuna tam bir karşılığımız olmaması. Örneğin çok kıymetli üniversitelerden birinin elektronik kısmından mezun olmuş birisi gidip çimento satabiliyor zira orada önemli paralar kazanabileceklerini düşünüyorlar ve zeki olduklarını diplomalarıyla kanıtlamışlar orada yönetici konumuna girip iyi paralar kazanıyorlar. İşte siz yanlışsız yeteneği gerçek yerde kullanmıyorsunuz ya da verdiğiniz eğitim yanlışsız yerde kullanılmıyor. Bunun sebeplerinden bir tanesi yalnızca doktora öğrencileri için değil elektronik mezunu lisans öğrencisi de elektronik kesiminde ya da yüksek teknoloji bölümünde kendine iş bulabiliyor mu? Bunun için de üniversiteler ile iş dünyasının bir ortaya gelmesi çok çok değerli ve üniversitelerin bu dirsek temaslarında olması en azından bu üç sebep için çok değerli.
Bloomberg HT
