Yeni tip koronavirüsün (Kovid-19) global ekonomilerde meydana getirdiği sarsıntının tesirlerini hafifletmek için dünya genelinde neredeyse bütün merkez bankaları genişlemeci siyasetlere başvururken, başta ABD Merkez Bankası (Fed) olmak üzere birçok merkez bankası, trilyonlarca dolarlık mali genişlemeye gitti.
Birçok ülke, bu önlemlere ek olarak genişlemeci mali siyasetlerini da devreye alırken, hükümetler milyarlarca dolarlık dayanak paketleri açıkladı.
Gelişmekte olan ülkeler de Kovid-19 salgınının ekonomik tesirleriyle çabada ellerindeki bütün imkanları kullanıma sunmak durumunda kaldı.
Mevzuya ait New York Fed’in internet sitesinde yer alan “Gelişmekte olan ülkeler nakdî genişlemeye gitmeli mi?” isimli çalışmada, mali genişlemenin kriz devirlerinde gelişmekte olan ülkeler için de uygulanabilir olduğu belirtildi.
Çalışmada, Kovid-19 salgınının gelişmekte olan ülke ekonomilerine tesirini azaltmak için dalgalı kur rejimi uygulayan ve harekat alanına sahip merkez bankalarının mahallî para cinsinden tahvil alımı yaparak makroekonomik siyasetleri destekleyebileceği kaydedildi.
Gelişmekte olan ülkelerin borçlanamaması sorun oluşturuyor
Gelişmekte olan ülkelerdeki sermaye çıkışının Kovid-19 salgınından evvel başladığı ve bu cins gelişmelerin ekonomik aktiviteyi kıymetli ölçüde düşürebileceği aktarılan çalışmada, salgınla birlikte artan tasarruf eğilimi ve mahallî paralardaki kıymet kaybının ise 2008 global finans krizinde olduğu üzere krizin ekonomik tesirlerini yumuşatamayabileceği bildirildi.
Çalışmada, Kovid-19 salgınının gelişmekte olan ülke ekonomileri üzerinde epey ağır tesirleri olduğuna işaret edilerek, “Gelişmekte olan ülkelerde istihdam, gelişmiş ülkelere nazaran daha sert düştü. Emtia üreticisi gelişmekte olan ülkeler emtia fiyatlarındaki düşüşten, başkaları de ferdî transferler ve turizm gelirlerindeki azalıştan ötürü hayli negatif etkilendi.” sözleri kullanıldı.
Gelişmekte olan ülke ekonomilerinin Kovid-19 kaynaklı ekonomik şokların yanında kısıtlı borçlanabilme imkanlarının da bu ülkeleri sıkıntı durumda bıraktığı aktarılan çalışmada, Milletlerarası Para Fonu’nun da (IMF) yeteri kadar kaynağa sahip olmamasının durumu daha düşünceli bir hale getirdiği vurgulandı.
Çalışmada, klasik olarak bu tıp durumlarda ülkelerin genişlemeci mali siyasetlerini borçluluk durumları el verdiği ölçüde kullanmasının yararlı olabileceği, gelişmekte olan ülkelerin borç stoklarının GSYH’ye oranının 2019 sonunda yüzde 50’den fazla olması sebebiyle kelam konusu adımların atılabilmesi için yeteri kadar yer olmadığı belirtildi.
Kimi ülkeler, mali genişleme adımları uyguluyor
Gelişmekte olan ülke ekonomilerinin, Kovid-19 kaynaklı sorunlara genişleyici para siyasetleriyle ve para ünitelerinin bedel kaybetmesine müsaade vererek karşılık verdiğine dikkati çekilen çalışmada, kimi ülkelerin ise gelişmiş ülkelerin kullandığı mali genişleme adımlarını uyguladığı aktarıldı.
Çalışmada, tahvil piyasalarının ve yabancı yatırımcıların nakdî genişleme adımlarına olumlu yaklaştığı ve birçok ülkenin uzun periyotlu tahvil faizlerinde değerli düşüşler kaydedildiği, atılan adımların lokal para ünitelerinin paha kazanmasına yardımcı olduğu ya da en azından kıymet kayıplarını yavaşlattığının ortaya çıktığı vurgulandı.
Birçok gelişmekte olan ülke iktisadının kendi para ünitelerinde borçlanabildiği ve kur riskini azaltabildiğine işaret edilen çalışmada, “Bu ülkelerin borçlarında aslan hissesini mahallî para ünitesiyle yapılan borçlanmalar alırken, 2019 sonu prestijiyle kamu borçlarının yüzde 79’unu mahallî para cinsinden borçlar oluşturuyor.” denildi.
Çalışmada, hükümetlerin kriz devirlerinde merkez bankaları aracılığıyla uyguladığı tahvil alım programlarının piyasalardaki likidite zahmetini olumlu tarafta etkilediği ve borçlanma maliyetlerini aşağı çektiği kaydedildi.
Yabancıların kıymetli ölçüde mahallî para cinsinden tahvil sahibi olduğu ekonomilerde lokal paranın kıymet kaybetmesinin, o ülkenin tahvil piyasalarında ziyanına satışları beraberinde getirebileceği belirtilen çalışmada, bu cins durumlarda tahvil getirileriyle para ünitesinde önemli oynaklıkların meydana gelebileceği aktarıldı.
Çalışmada, merkez bankalarının kesin alıcı konumunda olması halinde piyasalardaki likiditeyi koruyabileceği ve oynaklığı hafifletebileceği, böylece bütçe açıklarını finanse edebileceği üzere, yabancılar üzerindeki satış baskısını da azaltabileceği kaydedildi.
Mali genişlemenin riskleri olduğu da göz önüne alınmalı
Mali genişlemenin enflasyon ve mahallî para ünitesinin kıymet kaybetmesi üzere değerli riskleri olduğuna da işaret edilen çalışmada, gelişmekte olan ülkelerin çoğunluğunda enflasyon beklentilerinin hayli düşük olduğu belirtildi.
Çalışmada, 2008 krizi sırasında para ünitelerindeki kıymetli paha kayıplarının enflasyon üzerinde hafif ve süreksiz tesiri olduğu, yapılan çalışmaların döviz kurunun enflasyon üzerindeki yansımasının gelişmekte olan ülkelerde de gelişmiş ülkelerde olduğu üzere düşük düzeylere indiği kaydedildi.
Tüketim ve üretim alanlarında ithalat yükü yüksek iktisatların ise bu siyasetleri izlerken kıymetli enflasyonist baskılarla karşı karşıya kalabileceği aktarılan çalışmada, bu türlü bir durumda lokal para ünitesindeki paha kaybının özel kesim bilançolarındaki kur riskini artırabileceği de vurgulandı.
Bloomberg HT
