Taban Fiyat Tespit Komitesi, 2021’de geçerli olacak minimum fiyatı belirleme çalışmaları kapsamında üçüncü defa toplanıyor. 3. toplantıda personel kısmını temsil eden Türk-İş heyeti sunum yapacak.
Geçen hafta Hazine ve Maliye ile Ticaret bakanlıkları temsilcilerinin ekonomik bilgi ve raporları sunduğu kurulda, bu hafta Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) temsilcilerinin artırım pazarlığında dikkate alınan konulardan olan bir emekçinin minimum geçim fiyatını paylaşması bekleniyor.
TÜİK temsilcilerinin bir çalışanın taban geçim fiyatını toplantıda kurulla paylaşmasının akabinde, görüşmelerde birinci sayıların da söylem edilmesi bekleniyor. Bu durum enflasyon gelişmeleri ve beklentilerini 3. minimum fiyat masasının kıymetli ögesi haline getiriyor.
Sendikalar ne istiyor?
Masanın iki tarafından biri olan emek cephesinde talepler 3. toplantı öncesinde netleşmeye başladı. Görüşmeler başlamadan evvel Türk-İş Genel Lideri Ergün Atalay, Hak-İş Genel Lideri Mahmut Arslan ve DİSK Genel Lideri Dilek Çerkezoğlu imzasıyla yapılan ortak açıklamada ‘insan onuruna yaraşır’ bir geçim fiyatı belirlenmesi daveti yapılmıştı.
Açıklamada, 2021 yılı taban fiyat görüşmelerinin, Kovid-19 salgınının tüm dünya ve Türkiye’de ağır insani, toplumsal ve ekonomik tahribatının yaşandığı bir devirde başladığı belirtilerek, şunlar kaydedilmişti:
“Küresel salgın, başta çalışanlar olmak üzere tüm fiyatlı çalışanların yaşama kaidelerini daha da ağırlaştırdı. Önemli iş ve gelir kayıplarına yol açtı. Hakikaten devletin resmi kurumunca açıklanan son büyüme sayılarında, çalışanların ulusal gelirden aldıkları hissenin önemli oranda gerilediği de görülmektedir. 2021’de geçerli olacak minimum fiyatın, pandemi şartlarında yaşanan iş ve gelir kaybı dikkate alınarak insan onuruna yaraşır bir geçim fiyatı olarak tespit edilmesi ortak fikrimizdir.”
15 Aralık’ta yapılan toplantı öncesinde Anadolu Ajansı’na konuşan Türk-İş Genel Lideri Ergün Atalay, görüşmelerde birinci sayının patron ve hükümet tarafından masaya sunulmasını istedi. Atalay, “Önce patron ve hükümet getirsin sayısı. Makul, mantıklı, çalışanların kabul ve tebessüm edeceği bir sayı olursa buna ‘evet’ deriz” sözlerini kullandı.
DİSK ise net bir sayıyla 2021 minimum fiyat talebini ortaya koyan sendika olarak öne çıktı. Sendika 2021 yılı için taban fiyatın 3 bin 800 TL olması gerektiğini belirtti. Bloomberg HT yayınına da katılan DİSK Lideri Dilek Çerkezoğlu “2021 yılı taban fiyatı Kovid-19 pandemisinin yarattığı ekonomik ve toplumsal tahribat içerisinde başladı. Çalışanlar gelirlerini kaybettiği için 2021 minimum fiyatı pandeminin yarattığı yıkımı engellemek açısından epey önemli” sözlerini kullandı.
Çerkezoğlu 3 bin 800 TL’lik taban fiyat talepleri için ise şunları söyledi: Biz bu pandemi ile birlikte minimum fiyatta vergi ve kesinti fiyatının ortadan kaldırılmasının gerekliliğinin altını çizdik. Zira taban fiyatın üçte biri vergi ve kesintilere gidiyor. Yılın 122 günü vergi ve kesintiler için çalışıyor. Ele geçen net minimum fiyat brüt fiyatın yalnızca yüzde 66’si münasebetiyle minimum fiyatın ve bütün fiyatların minimum fiyat seviyesindeki ölçüsündeki vergi dışı bırakılması ve taban fiyatın SGK prim başta olmak üzere çağdışı damga vergisinin kaldırılmasının ve SGK primleri konusunda Hazine’den dayanak verilmesi son derece değerli. Pandemi ile birlikte çok önemli gelir kaybı yaşandı bunu görmek lazım. Biz 3 bin 800 TL olan minimum fiyat talebimizi üç başka hesaplama ile bulduk ve bu hesaplamanın ortalamasını aldık.
Patron pandemi şartlarını öne sürdü
Sendikaların talepleri netleşirken masanın başka tarafındaki patron cephesi ise pandemi şartlarını öne sürerek istikrarlı bir taban fiyat talebinde bulundu. Türkiye Patron Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) Genel Sekreteri Akansel Koç, Taban Fiyat Tespit Komitesi’nin 2021’de geçerli olacak minimum fiyatı belirleme görüşmeleri kapsamındaki ikinci toplantısının akabinde yazılı açıklama yaptı.
Koç, minimum fiyat masasının bu yıl salgının getirdiği inanılmaz kaidelerin gölgesinde kurulduğuna dikkati çekerek, şu değerlendirmede bulundu: “Bu nedenle, taban fiyatın, devrin şartları dikkate alınarak belirlenmesi her zamankinden çok daha büyük ehemmiyet taşıyor. Kovid-19 tedbirleri nedeniyle hizmetler dalında faaliyet gösterenler başta olmak üzere, birçok işletmenin süreksiz olarak kapanmak yahut faaliyetlerini daraltmak zorunda olduğu yadsınamaz bir gerçek. 2021 yılı taban fiyatı belirlenirken, bu işletmelerin durumu ve geleceğinin de dikkate alınması büyük kıymet taşıyor.”
Koç, harika kurallar taşıyan bu periyotta, minimum fiyat dayanağının tüm işletmeleri kapsayacak halde ve bilhassa toplu iş kontratlı iş yerlerinde artırılarak devam ettirilmesinin hayati nitelikte olduğunun altını çizdi. Koç “Rekabet içerisinde olduğumuz ülkelerin ve OECD ortalamasının epey üstünde olan fiyat üzerindeki vergi ve prim yüklerinin uygun düzeylere çekilmesi hem çalışanlarımıza hem de patronlarımıza nefes aldıracak bir adım olacaktır. İstihdamı korumak, ek istihdam sağlamak, yeni yatırım ortamı oluşturmak ve salgınla güç durumda kalan kesimlerin üzerindeki baskıyı azaltmak için istikrarlı bir minimum fiyatın belirlenmesi her zamankinden daha da kıymetli hale gelmiş bulunuyor.” tabirlerini kullandı.
Enflasyon sepetin değerli kısmına yayıldı
Taban fiyat masasının en kritik başlığı her yıl olduğu üzere enflasyondaki gelişmeler oldu. 2020 yılı Türkiye’de pandemi nedeniyle Türk Lirası’nın dalgalı bir seyir izlediği ve enflasyonda düşük çift haneli seyrin yılın sonuna gerçek üst istikametli bozulduğu bir sene oldu. Türk Lirası dolar karşısında Kasım ayında tüm vakitlerin en yüksek düzeyini gördü. 2020’nin tamamında Türk Lirası’nın dolar karşısındaki kaybı yaklaşık yüzde 30 oldu.
Kurdaki tesir birikimli olarak enflasyonda da kendini hissettirdi. Minimum fiyat toplantılarından evvel açıklanan son enflasyon verisi olan Kasım enflasyon bilgilerinde beklentileri aşan bir gerçekleşme kelam konusu oldu. Buna nazaran Kasım’da tüketici fiyatları geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 14,03 arttı. Böylece 2020 yılının en yüksek enflasyonu kaydedildi.
2020’de enflasyonda öne çıkan temalardan biri de fiyat artışlarının sepetin değerli kısmına yayılması oldu. Enflasyon, bilhassa Ekim ve Kasım aylarında sepetin kıymetli kısmına yayılma eğilimi gösterdi. Bloomberg HT’nin yaptığı hesaplamalara nazaran Ekim ayında enflasyonda yayılım endeksi yüzde 68, Kasım’da ise yüzde 67 oldu. Bu sayılara en son kurdaki süratli yükselişin tesirini hissettirdiği Eylül ve Ekim 2018 tarihlerinde rastlanmıştı.
Besin enflasyonu yükseldi
Enflasyon sepetin tamamına yayılma eğilimi gösterirken minimum fiyatlı açısından sepetin en kritik ögesi olan besinde yılın sonlarına gerçek enflasyonunun hızlandığı görüldü. Türkiye İstatistik Kurumu’nun bilgilerine nazaran Kasım’da besin fiyatları bir evvelki yıla nazaran yüzde 21’in üzerinde artış kaydetti.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası aylık fiyat gelişmeleri değerlendirmesinde Kasım’da enflasyondaki yükselişin sürükleyicisinin besin ve temel mal kümeleri olduğunu belirtti.
Değerlendirmede besin enflasyonundaki yükselişte birikimli döviz kuru tesirlerinin, temel girdi niteliğindeki ziraî emtia fiyatlarının seyrinin ve mevsim geçişine bağlı arz taraflı ögelerin rol oynadığı belirtildi.
Global besin fiyatları da Kasım ayında sert bir halde yükselerek son altı yılın en yüksek fiyat düzeylerini gördü. Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) aylık yayımladığı Besin Fiyat Endeksi’ne nazaran besin fiyatlarında 6 aydır aralıksız yükseliş kaydetti.
Enflasyon beklentilerindeki yükseliş devam etti
Enflasyondaki bu gelişmelerin yanında enflasyon beklentilerinde yükselişin devam ettiği de görüldü. Ekonomistler bilhassa 2021 yılının birinci çeyreğinde enflasyonda yüksek seyrin devam edebileceğine işaret etti.
Beklentiler TCMB’nin düzenlediği ankete de yansıdı. 12 ay sonrası için TÜFE beklentisi Aralık anketinde yüzde 10,84 olarak kaydedildi. Bir evvelki anket periyodunda 12 ay sonrasına ait TÜFE beklentisi yüzde 10,77 olmuştu. 24 ay sonrası TÜFE beklentisi de yüzde 9,24’e yükseldi.
TCMB’nin son açıkladığı enflasyon raporunda bankanın 2021 yılı beklentisi yüzde 6,2’den yüzde 9,4’e revize edilmişti. Yeni İktisat Programı’nda ise 2021 enflasyon beklentisi yüzde 8 olarak belirlenmişti.
Besin enflasyonunda beklentiler üst istikametli revize edilmişti
Besin enflasyonuna ait beklentiler TCMB’nin son enflasyon raporunda net bir halde ortaya kondu. Buna nazaran, bankanın besin enflasyonu varsayımı 2020 yılı için yüzde 13,5, 2021 yılı için ise yüzde 10,5 olarak güncellenmiştir. Bir evvelki raporda besin enflasyonu beklentileri sırasıyla yüzde 10,5 ve yüzde 8 olmuştu.
Rapora nazaran işlenmemiş besin fiyatlarında hava şartları ve arz taraflı tesirlere bağlı olarak oynaklıklar gözlenebilirken bu durum besin enflasyonu kestirimleri üzerinde her iki istikamette risk yaratabiliyor. Ziraî emtia fiyatlarındaki yükseliş eğilimi ve yurt içi besin fiyatlarındaki artışların ikincil tesirleri de bu açıdan üst istikametli risk oluşturuyor.
Türkiye gerçek taban fiyat artışında rakiplerinin gerisinde
Enflasyon görünümü minimum fiyat konusunda gerçek artışların da kıymetli bir başlık olarak öne çıkmasına yol açıyor. Sayılar Türkiye’nin bu bahiste rakip ülkelerin gerisinde olduğuna işaret ediyor.
Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO), ay başında, 42 Avrupa ve Orta Asya ülkesini 2010-2019 devrini kapsayan periyot için enflasyondan arındırılmış yıllık gerçek minimum fiyat artışına nazaran sıraladı. Buna nazaran Türkiye, 42 ülke ortasında yıllık ortalama yüzde 3,5’lik gerçek artışla, 19’uncu sırada yer alıyor.
Buna rağmen İspanya yüzde 3, Hırvatistan yüzde 2,2, Sırbistan yüzde 1,8 artışla Türkiye’nin gerisinde kalan ülkeler ortasında. Sıralamanın en altında gerçek fiyat artışında negatife düşen 5 ülke de dikkat çekiyor. Belçika ve Güney Kıbrıs Rum Kesiti yıllık ortalama artışta, enflasyonun yüzde 0,1 altında kalırken, Bosna Hersek (yüzde -1,1), Yunanistan (yüzde -1,6) ve Gürcistan’da (yüzde -2,7) bu oranlar çok daha yüksek.
Minimum fiyat net 2 bin 324 lira
Taban fiyat, hala bekar bir emekçi için aylık brüt 2 bin 943 lira, vergiler ve kesintiler düştüğünde net 2 bin 324 lira 71 kuruş olarak uygulanıyor. Apartman vazifelileri için ise olağan çalışanlardan farklı olarak gelir ve damga vergileri kesilmediği için net 2 bin 501 lira 55 kuruş olarak hesaplanıyor.
Minimum fiyatın patrona toplam maliyeti, bir personel için 3 bin 458 lira. Bunun 2 bin 943 lirasını brüt minimum fiyat, 456 lira 17 kuruşunu toplumsal güvenlik primi, 58 lira 86 kuruşunu patron işsizlik sigorta fonu oluşturuyor.
Bloomberg HT
