Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin önderleri, başta Doğu Akdeniz’deki durum ve Türkiye ile ilgiler ile Belarus konusu olmak üzere çeşitli gündem hususlarını ele almak için Brüksel’de bir ortaya gelecek.
AB Kurulunun 1-2 Ekim’deki toplantısında yüklü olarak dış bağlar tartışılacak. Gündemin ana hususunu oluşturan Doğu Akdeniz ve Türkiye ile münasebetlerin yanı sıra Çin, Belarus ve Rus muhalif Aleksey Navalnıy’ın zehirlenmesi ile Dağlık Karabağ da AB önderlerinin konuşacağı evraklar ortasında yer alıyor.
AB önderleri, Doğu Akdeniz ve Belarus’u konuşmak üzere son olarak 19 Ağustos’ta görüntü konferans tekniğiyle toplantı yaptı. Bu toplantıda Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum idaresi, AB’den dayanışma göstermesini ve Türkiye’ye yönelik kısıtlayıcı önlemler uygulanmasını istedi. Tepe sonunda AB’nin bu iki ülkeyle tam dayanışma içinde olduğu vurgulansa da kısıtlayıcı önlem kararı çıkmadı. AB, Belarus idaresine 9 Ağustos’ta yapılan cumhurbaşkanlığı seçimine “hile karıştırdığı” gerekçesiyle yaptırım uygulanacağını açıkladı.
İlerleyen süreçte Fransa ve Avusturya’nın da dayanağıyla Yunanistan ve Kıbrıs Rum kısmının ısrarına karşın, başta AB periyot lideri Almanya olmak üzere İtalya, İspanya, Malta üzere ülkeler daha sağduyulu bir yaklaşım sergileyerek Doğu Akdeniz’de gerginliğin düşürülmesi için Türkiye ile diyalog kurulmasının değerini vurgulayan açıklamalar yaptı.
Bir yandan da eylül başında Türkiye ile Yunanistan ortasında NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in teşebbüsüyle istenmeyen hadiseleri yahut kazaları önlemeyi hedefleyen çatışmayı tedbire yahut “ayrıştırma usülleri” olarak isimlendirilen bir düzenek kurulması için askeri teknik görüşmeler başladı. NATO, görüşmelerin askeri heyetler ortasında teknik seviyede yapıldığını, siyasi niteliği bulunmadığını ve Almanya’nın Türkiye ile Yunanistan ortasında istikşafi görüşmelerin başlaması için yürüttüğü diplomatik gayretleri tamamlayıcı nitelikte olduğunu bilhassa vurguladı.
Oruç Reis sismik araştırma gemisinin eylül ortasında Antalya limanına dönmesinden sonra gerginlik yatışmaya başladı. Lakin Yavuz sondaj gemisinin Akdeniz’de çalışmalarını sürdürmesine Kıbrıs Rum kesiti itirazını sürdürdü.
– Rumların veto tehdidi
Bu ortamda 21 Eylül’de yapılan AB Dış Münasebetler Kurulu toplantısına da Kıbrıslı Rumların “veto tehdidi” damgasını vurdu. Rum idaresi, Belarus’a uygulanacağı açıklanan yaptırımları, “Türkiye’ye de önlem uygulanmazsa” veto edeceği tehdidinde bulundu.
Türkiye ile diyalog davetlerinin öne çıktığı, gerginliğin düşmeye başladığı bir süreçte AB’nin en küçük üyelerinden birinin karar düzeneğini tıkaması birçok AB ülkesinin yansısına yol açtı. Gerçekten AB dışişleri bakanlarının toplantısının sonunda Doğu Akdeniz’deki durum ve Türkiye ile ilgilerin görüşülmesinin, başkanları bir ortaya getiren AB Kurulu toplantısına kaldığı açıklandı.
Yarın başlayacak ve iki gün sürecek AB Kurulu toplantısından, öteki ismiyle AB Başkanlar Doruğundan Türkiye’ye yönelik bir önlem kararı çıkması beklenmiyor. Kıbrıslı Rumların Belarus yaptırımlarını veto tehdidinin nasıl aşılacağı merak ediliyor.
– AB’de rasyonel hal ağır basıyor
Son haftalarda AB ülkelerinin birçoklarından ve AB idaresinden gelen Türkiye ile diyalog kurulmasının kıymetini vurgulayan açıklamalar dikkati çekiyor. Doğu Akdeniz’deki gerginlikte Fransa, Yunanistan ve Kıbrıs Rum kesitinin Türkiye’ye yönelik sığ tavrına karşı, AB içinde alakaların “çok boyutluluğunu” dikkate alan rasyonel ve diyaloğu öne çıkaran halin ağır bastığı görülüyor. Alakalara rasyonel açıdan bakan birçok Avrupalı diplomat, “daha geniş bir jeopolitik perspektif” yaklaşımını savunuyor.
Bunun nedeni ise Türkiye ile AB ortasında göç, ticaret, güç, güvenlik üzere pek çok mevzuda iş birliği bulunması. Bütün bunların yanında Türkiye AB iştirak süreci içindeki bir ülke. Kimi Avrupalı diplomatlar ayrıyeten Türkiye’ye yönelik dışlayıcı halin Rusya’ya yarayacağı kanısını lisana getiriyor.
Sonuç olarak hadiselere rasyonel açıdan bakan Avrupalı başkanlar, global ve bölgesel olarak Türkiye, Rusya ve Çin’in son yıllardaki yükselişini göz önünde bulundurarak bağlantıları yönlendirme yolunu seçmiş görünüyor.
AB diplomasisinin başındaki Dış Münasebetler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in 15 Eylül’deki Avrupa Parlamentosu Genel Konseyinde “Avrupa, imparatorlukların geri döndüğünü söyleyebileceğimiz bir durumla karşı karşıya. Eski imparatorluklar geri geliyor. En azından üç tanesi. Geçmişin büyük imparatorlukları Rusya, Çin ve Türkiye diyebiliriz. Bunlar yakınımızda ve global olarak bizim için yeni bir ortam sunan bir yaklaşımla geri geliyorlar. Türkiye etrafımızı değiştiren bu yeni ögelerden biri.” diyerek bu gerçeği Avrupalılara anlatmaya çalıştı.
– Çin, Navalnıy ve iktisat
AB başkanlarının yarınki gündeminde yalnızca Doğu Akdeniz değil, başta Belarus olmak üzere birçok bahis bulunuyor.
AB, Belarus’ta 9 Ağustos’ta yapılan ve Aleksandr Lukaşenko’nun kazandığı açıklanan cumhurbaşkanlığı seçimine hile karıştırıldığını, bu nedenle sonucu tanımadığını açıkladı. Lakin seçimden kısa müddet sonra Belarus idaresine yaptırım kararı alınmasına karşın Kıbrıslı Rumların vetosu nedeniyle yaptırımlar hayata geçirilemedi. AB doruğunda Belarus’a yaptırımların nasıl mümkün kılınacağı konusunun tartışılması bekleniyor.
Bir öteki mevzu da Çin-AB ilgileri. Son olarak 14 Eylül’de görüntü konferans sistemiyle yapılan AB-Çin Doruğuna Çin Devlet Lideri Şi Cinping’in yanı sıra AB Kurulu Lideri Charles Michel, AB Komitesi Lideri Ursula von der Leyen ve AB devir lideri Almanya’nın Başbakanı Angele Merkel katılmıştı.
AB ülkelerinin önderleri, bu doruğun akabinde Çin ile AB ortasındaki bilhassa ekonomik ve ticari bahisleri kıymetlendirecek.
Rus muhalif Aleksey Navalnıy’ın Rusya’da zehirlenmesi, akabinde Almanya’daki tedavisi sonrası gelişmeler de AB önderlerinin masasında olacak. Almanya’nın Navalnıy’a zehirli bir unsur verildiğini tespit ettiklerini açıklamasının akabinde AB idaresi Rusya’dan milletlerarası şeffaf bir soruşturma yürütmesini talep etmişti.
Doruğun başka mevzularını ise Kovid-19 salgını sonrası iktisat, tek pazarın güçlendirilmesi, daha argümanlı bir sanayi siyaseti geliştirilmesi ve dijital dönüşümün hızlandırılması oluşturacak.
Bloomberg HT
