2018’de TL’nin önemli paha kaybetmesine yol açan kur şokunun akabinde 2019’u faizlerde gerileme eğilimi ve kamu bankalarının kredi takviye paketlerinin ivmesiyle toparlanma sürecinde geçiren gerçek dal, 2020’ye büyük beklentiler ve iyimserlikle girmişti. Gerçek dal 2020’ye girdiğinde rekorlara imza atmayı beklerken, Kovid-19 salgınından önemli seviyede olumsuz tesir gördü.
Turizm dalı yılın sonuna yanlışsız kayıplarını sarmaya çalıştı
Turizm kesimi, 2019 yılını 51 milyon turist 34 milyar dolara yakın turizm geliriyle kapattıktan sonra 2020’ye 58 milyon turist, 40 milyar dolardan fazla turizm geliri gayesiyle başlamıştı. Mart ayında açıklanan Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi’nde sunulan mali dayanak, finansman ve likidite imkanları içerisinde turizm kesimine yönelik tedbirler de yer almasına rağmen, yabancı turistte hareketlenme olmayınca gerçekleşmeler, gayelerin çok altında kaldı.
1 Temmuz’dan itibaren, konaklama tesislerine “güvenli turizm sertifikası” alma mecburiliği getirilmesinin akabinde Rusya, Ukrayna, Bulgaristan ve Almanya üzere ülkelerden gelenlerin katkısıyla bölüm kayıplarını az da olsa geri aldı. Yılın son aylarında turizm hareketliliği büsbütün dururken kesimin 2020’yi gayenin yaklaşık 4’te biri düzeyinde 10-12 milyar dolar turizm geliri ve 15 milyon yabancı ziyaretçiyle kapatması öngörülüyor. Birinci 10 ayda yabancı ziyaretçi sayısı 13,6 milyonda kaldı.
Perakende dalında besin segmenti öne çıktı
Perakende dalında 2020’nin anahtarı online satışlar oldu. AVM ve cadde üstü mağazalarında fiziki alışverişten kaçış yaşanırken, 2020’de online satışlar öne çıktı. Perakende ciroları Ekim ayında bir evvelki yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 24,3 artarken, besin, içecek ve tütün satışları yüzde 28,5, otomotiv yakıtı hariç besin dışı satışlar yüzde 28,9, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 6 arttı.
2020 yılı Ekim ayında hizmet ciro endeksi yüzde 8,8 artmasına rağmen inşaat, sanayi ve ticaret ciro endekslerindeki artışların gerisinde epey gerisinde kaldı. Nisan ayında perakende cirolar taban seviyeyi görürken, Mayıs ayından itibaren süratli yükselişle Ekim ayında yılın en yüksek artış suratına ulaşıldı. Birinci 6 ayda perakende cirosunda yüzde 20 büyüme yaşanırken, besin kategorisinde bu oran yüzde 33’e ulaştı. Buna rağmen besin dışı perakendede tıpkı devirde yüzde 34 küçülme yaşandı.
Gayrimenkul dalında faiz takviyesi
Gayrimenkul kesimi pandeminin damgasını vurduğu 2020 yılında Ağustos sonuna kadar devam eden faizlerdeki düşüş trendinin avantajını yaşadı. 2020 yılı Ağustos ayı başında yüzde 0,75 düzeyinde gerçekleşen konut kredisi faiz oranı, 2020 yılı Ekim ayında yüzde 1,17 düzeyine yükseldi. 2020 yılı Eylül ayı sonunda konut kredisi hacmi 277 Milyar TL’ye ulaşırken kamu bankalarının toplam konut kredisi hacmi içindeki hissesi 2019 yılı Eylül ayında yüzde 54,7 düzeyindeyken, 2020 yılı Eylül ayında yüzde 63,3’e çıktı. Bu şartların tesiriyle gayrimenkul satışı birinci 11 ayda 456 milyar lirayla rekor kırdı. Ocak-Kasım periyodunda ülke genelinde sıfır konutlar da dahil 2 milyon 464 bin adet gayrimenkul satışı gerçekleşti.
Otomotivde tedarik baskısı
Otomotiv dalı de 2020’de hayli sıradışı bir yıl geçirdi. Pandemi kararının akabinde tedarik zincirinin aksamasıyla birlikte Nisan ve Mayıs aylarındaki kapanmalar dışında otomotiv pazarı neredeyse tüm yılı yükselişle geçirdi. Düşük faizle kredi imkanlarının da desteklediği araba ve hafif ticari araç pazarı 2020’nin birinci 11 ayında bir evvelki yıla nazaran yüzde 72 artarak 668 bin düzeyine ulaştı. Birebir periyotta araba satışları da yüzde 67.3 artarak 529 binin üzerine çıktı. Yılın kesimde en ilgi çeken taraflarından biri sıfır araç bulunamayan devirde ikinci el araç fiyatlarının astronomik oranlarda yükselmesiydi. Bilhassa yaz aylarında talebin de artmasıyla ikinci el araç fiyatları yüzde 80, hatta kimi modellerde yüzde 100 oranında artarken, Aralık ayına gelindiğinde sıfır araç bulunurluğu artınca ikinci el fiyatları birinci defa az da olsa yüzde 10’luk düşüş gösterdi.
Güçte yılın haberi Karadeniz’deki gaz keşfi oldu
2020 yılında gündemin en ön sırasında güç kesimi yer aldı. Koronavirüs nedeniyle talep tarihi düşük düzeylere inip stoklar yetmeyince, global güç piyasaları, 21 Nisan’da batı Teksas tipi ham petrol fiyatlarındaki tarihte görülmemiş eksi fiyatlı süreçlerin şokunu yaşadı. OPEC ve OPEC dışı kimi petrol üreticisi ülkeler, yıl uzunluğuna petrol kesintisi mutabakatının ne kadar uzatılacağı konusunda uyuşmazlığa düştü. Fatih sondaj gemisi Karadeniz’deki Sakarya gaz alanında Türkiye tarihindeki en büyük doğalgaz keşfini gerçekleştirdi. 21 Ağustos ve 17 Ekim’de keşfi açıklanan gaz rezervi toplam 405 milyar metreküpe ulaştı. 2020’de ayrıyeten elektrik, doğalgaz ve madencilik alanında bürokrasinin azaltılıp üretimin artırılmasına yönelik yasa tasarısı Meclis’ten geçirildi.
Bloomberg HT
