İRFAN DONAT
Global besin ticareti Kasım ayında sert bir halde yükselerek, Birleşmiş Milletler’in (BM) kıyaslama raporlarına nazaran, son altı yılın en yüksek fiyat düzeylerini gördü.
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) aylık yayımladığı Besin Fiyat Endeksi, Ekim ayına nazaran yüzde 3,9 ve bir evvelki yılki bedelinden yüzde 6,5 yükselerek ay boyunca ortalama 105,0 puan olarak gerçekleşti. Böylelikle besin fiyatlarında 6 aydır aralıksız yükseliş devam etti.
Bu artış oranlarının 2012’den bu yana en sert yükseliş trendine işaret ettiğine dikkat çeken FAO, bu sayıların da 2014 yılından bu yana görülen en yüksek fiyatlar olduğunun altını çizdi.
FAO Fiyat Endeksi memleketler arası besin ticaretinden en yüksek süreç hacmine sahip eserlerin fiyatlarını aylık olarak takip ediyor. Endekste yer alan tüm alt bölümlerde de Kasım ayında fiyat artışları tespit edildi.
FAO Bitkisel Yağ Fiyat Endeksinde, global palm yağı stoklarında önemli daralmaların da tesiriyle geçtiğimiz ay boyunca yüzde 14.5’lik çarpıcı bir yükseliş yaşandı. FAO Bitkisel Yağ Fiyat Endeksi, Kasım ayında ortalama 121,9 puanla aylık 15,4 puan (veya yüzde 14,5) çarpıcı bir artış kaydetti ve Mart 2014’ten bu yana en yüksek düzeyine ulaştı. Yükselişte, soya, kolza tohumu ve ayçiçeği yağı fiyatlarındaki artışın yanısıra palm yağı fiyatlarındaki üst taraflı hareket de tesirli oldu. Palm yağı fiyatları aralıksız 6 aydır yükselişini sürdürüyor, stoklardaki daralma da fiyatların artışında bir öteki tesir yarattı. Soya tarafında ise Güney Amerika’da azalan ihracat sayısı ve Hindistan’ın artan ithalat talebi fiyatlar üzerinde baskı yarattı.
FAO Tahıl Eserleri Endeksi Kasım ayında bir evvelki aya nazaran yüzde 2,5 arttı. Bu artış 2019 Kasım oranlarına nazaran yüzde 19,9 bir yükselişe işaret ediyor. Son artış, endeksin bedelinde üst üste beşinci aylık yükselişe işaret etti. Arjantin’de düşük hasat oranları ve azalan ihracat oranı, Amerika Birleşik Devletleri ve Ukrayna’da düşük üretim beklentileri ve Çin’den gelen yüksek ölçüde talep nedeniyle bu buğday ihracatında da fiyatlarda önemli bir artış trendi gözleniyor. Başka iri taneli tahıllar ortasında güçlü talep, yemlik arpa ve sorgum fiyatlarını da yükseltmeye devam etti.
FAO Şeker Fiyatı Endeksi de olumsuz hava şartlarının Avrupa Birliği ile Tayland ve Rusya Federasyonu’nda eser beklentilerini zayıflatması nedeniyle artış eğiliminde. Üretimde global eksikliğe dair beklentilerin de artmasıyla fiyatlarda yüzde 3,3 artışlar gözleniyor. Kasım’da 87,5 puana yükselen endekste iki ay üst üste artışlar sürüyor. Şeker fiyatlarındaki yükselişte, Nikaragua, Honduras ve Guatemala’da kasırgadan ziyan gören şeker kamışı mahsulleri ve altyapısının tesiri de oldu.
FAO Süt Eserleri Endeksi de global artış endeksinde dorukta yer aldı. Eserlerin mevsimsel olarak düşük üretim trendinde olduğu bir süreçte Avrupa’nın artan peynir, süt ve tereyağı talepleri nedeniyle fiyatlarda yaşanan yüzde 0,9’luk artışlar, süt eserlerinin fiyat endeksini son 18 ayın doruğuna taşıdı. En son artış, büyük ölçüde artan tereyağı ve peynir fiyatlarından kaynaklandı, bu da global ithalat talebindeki istikrarlı artışları ve bölgedeki süt üretiminin mevsimsel düşüklere ulaşmasıyla birebir vakte denk gelen Avrupa’daki perakende satışlardaki artışı yansıtıyor. Buna karşılık, altı aylık arka arda artışların akabinde, Asya’da, bilhassa Çin’deki alımların yavaşlaması ve Hindistan’daki süt tozu fazlası nedeniyle yağsız süt tozu fiyatları düştü. Başta Cezayir olmak üzere Orta Doğu ve Kuzey Afrika’dan spot tedarik talebindeki artışa karşın, Çin’in daha küçük alımları tam yağlı süt tozu fiyat teklifleri üzerinde baskı oluşturdu.
FAO Et Fiyatları Endeksi ise Ekim ayına nazaran yüzde 0,9 oranında artmasına rağmen hâlâ bir evvelki yılın fiyatlarından yüzde 13,7 daha geride. Koyun, sığır ve domuz etinde bir evvelki aya nazaran artışlar yaşanırken kümes hayvanlarının fiyatlarında ise düşüşler var. Milletlerarası sığır eti fiyatları, Çin’den gelen güçlü talep ve Okyanusya’dan gelen kısıtlı tedarikler nedeniyle arka arda dört ay süren düşüşlerin akabinde yükseldi. Brezilya’da kısma hazır hayvanların az bulunurluğuna rağmen Çin’in süratli alımlarıyla desteklenen domuz eti fiyatları hafif toparlandı. Almanya ve Polonya’nın, Afrika domuz vebası salgınları nedeniyle Asya pazarlarına ihracat yapması yasaklanmış durumda.
FAO 2020 TAHIL ÜRETİMİ KESTİRİMLERİNİ DÜŞÜRDÜ
FAO, 2020 yılı için global tahıl üretim kestirimini 2 milyar 742 milyon tona düşürdü. Bu üretim sayısı da bir evvelki yılın üzerinde rekor bir üretim ölçüsüne işaret ediyor.
FAO’nun dün açıklanan Tahıl Arzı ve Talebi Özeti Raporuna dayanılarak yapılan yeni iddialar; iri tahılda 1 milyar 470 milyon ton, buğdayda 761,7 milyon ton, pirinç üretiminde ise 508,4 milyon ton global üretime işaret ediyor.
Kuzey yarımkürede kışlık buğday ekiminin devam ettiği ve kimi büyük üretici ülkelerde ekim fiyatlarının artmasının da beklendiği, raporun ileriye yönelik öngörüler kısmında yer aldı. ABD’deki süren kurak hava şartları ve yaşanan La Nina fırtınasının fiyatları orta seviyede olumsuz olarak eklemesi bekleniyor.
2020/21’deki dünya tahıl kullanımının, Çin’de mısır ve sorgumun artan oranda yem olarak kullanımının yanı sıra Brezilya ve ABD’de mısır bazlı etanol üretiminde bir artış beklentisiyle, 2019/20’den yüzde 1,9 artışla 2.744 milyon tona yükseleceği kestirim ediliyor.
Global tahıl stoklarının 2021 yılı sonunda global stok kullanım oranının yüzde 30,7’sine denk gelecek biçimde 866,4 milyona gerileyeceği varsayım ediliyor. Bu sayı FAO raporlarına nazaran son 5 yılın en düşük oranı olmasına karşın yeniden de global manada inançlı bir düzey olarak görülüyor.
Dünya tahıl ticaretinin 2020/2021 yılında, ABD’deki mısır satışlarının beklenenden daha süratli olması ve Çin’den gelen güçlü alımların sürmesi nedeniyle bir evvelki yıla nazaran yüzde 3,4 artış göstererek 454,6 milyon tona yükseleceği iddia ediliyor.
COVID-19, LA NINA VE BESİN GÜVENSİZLİĞİ
COVID-19 pandemisinin, bilhassa gelir kayıpları açısından tesiri, global besin güvensizliği düzeylerine neden olan değerli bir etken. Pandemi, Orta Amerika’daki son kasırgalar ve Afrika’daki seller de dahil olmak üzere çatışmalar, zararlılar ve hava şoklarının neden olduğu kırılgan şartları şiddetlendiriyor ve ağırlaştırıyor.
FAO tarafından dün yayımlanan son üç aylık Mahsül Beklentileri ve Besin Durumu raporuna 34’ü Afrika’da olmak üzere dünya çapında 45 ülke hala besinde dış yardıma bağımlı olmaya devam ediyor.
Rapora nazaran, besin üretiminde dışarıya bağımlı 51 düşük gelirli ülkenin toplam tahıl üretiminin, Güney Afrika ve Uzak Doğu Asya’daki büyük üretim artışları sayesinde son 5 yıldaki yüzde 7 olan büyümenin de üstüne çıkarak 496,3 milyon ton aşması bekleniyor.
Raporda, ABD’deki La Nina Kasırgasının, Güney Afrika ve Doğu Asya’da ortalamanın üzerinde yağış riskini artırdığı, Orta Doğu Asya ve Doğu Afrika’nın birtakım bölgelerinin ise olumsuz üretim şoklarına yol açabilecek yağmurların azalmasını beklediği belirtiliyor.
Besinde dış yardıma bağımlı 45 ülkeler: Tanzanya, Kongo, Afganistan, Bangladeş, Burkina Faso, Burundi, Cabo Verde, Kamerun, Kore, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Kongo Demokratik Halk Cumhuriyeti, Demokratik Cumhuriyeti, Cibuti, Eritre, Eswatini, Etiyopya, Gine, Haiti, Irak, Kenya, Lübnan, Lesotho, Liberya, Libya, Madagaskar, Malavi, Mali, Moritanya, Mozambik, Myanmar, Namibya, Nijer, Nijerya, Pakistan, Senegal, Sierra Leone, Somali, Güney Sudan, Sudan, Suriye Arap Cumhuriyeti, Birleşik Cumhuriyeti, Uganda, Venezuela, Yemen, Zambiya ve Zimbabve
Ukrayna’da ayçiçeği üretimi.
İrfan Donat – Bloomberg HT Tarım Editörü
Bloomberg HT
