ZEYNEP BAYAR
Son on yıldır bayan önderler, global ekonomiyi şekillendiren iktisat kuruluşlarında kelam sahibi olmaya başladı. ABD Hazine Bakanlığı, Milletlerarası Para Fonu (IMF), Avrupa Merkez Bankası (AMB) ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üzere erkek hâkim kuruluşlara liderlik eden bayanlar, aldıkları kararlarla global iktisada taraf veriyor.
Amerikan Merkez Bankası’nın (fed) birinci bayan lideri olan Janet Yellen, Amerikan siyasi tarihinde bir birincisi daha başararak Ocak 2021’de ABD’nin birinci bayan hazine bakanı olmaya hak kazandı. IMF’in birinci bayan lideri olan Fransız kökenli Christine Lagarde, sekiz yıllık misyonunun akabinde 2019 yılında Avrupa Merkez Bankası’nın birinci bayan lideri olarak vazifeye başladı. Lagarde’den boşalan koltuğu ise Bulgar ekonomist Kristalina Georgieva doldurdu. Georgieva’nın gelişmekte olan bir ülkeden gelen IMF’teki birinci önder olması sebebiyle tertipte farklı bir değere sahip olduğu biliniyor. Çok taraflı ticaret sisteminin yasal ve kurumsal organı olan DTÖ’nün birinci bayan ve Afrika kökenli genel yöneticisi olan Nijeryalı Ngozi Okonjo-Iweala’nın 2021 yılında misyona gelmesiyle global iktisada taraf veren bayan başkanlara bir yenisi daha eklendi.
Pekala, Türkiye’de ve dünyada bayanların iktisada iştirak oranı hangi düzeylerde?
Bayanın Türkiye ekonomisindeki rolü
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan “İstatistiklerle Bayan 2020” raporundaki hane halkı işgücü araştırması sonuçlarına nazaran, 2019 yılında Türkiye’de 15 ve üzeri yaştaki istihdam edilenlerin oranı yüzde 45,7 olarak açıklandı. Bu oran cinsiyete nazaran incelendiğinde, istihdam edilenlerin oranı bayanlarda yüzde 28,7, erkeklerde ise yüzde 63,1 oldu.
Bayan çalışanların bekâr yahut çocuk sahibi olmasına nazaran değişiklik gösteren istihdam oranlarını incelediğimizde, 2019 yılında hanesinde 3 yaşın altında çocuğu olan 25-49 yaş kümesindeki bayanların istihdam oranının yüzde 26,7, erkeklerin ise yüzde 87,3 olduğu görüyoruz. Yani bilgiler, Türkiye’deki aslında düşük olan bayan istihdam oranının çocuk sahibi olan bayanlarda daha da düştüğünü açıklıyor.
Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Ofisi ve TÜİK işbirliğiyle 2018 yılında hazırlanan “Türkiye’de Gelir ve Ömür Şartları Araştırması” dataları, Türkiye’de cinsiyete dayalı fiyat farkının yüzde 15,6 düzeyinde olduğunu kaydetti. Kelam konusu orana nazaran, bir iş başına 100 TL fiyat alan erkek çalışanla, tıpkı işi yapan bayan çalışanın aldığı fiyatın 84,40 TL olduğunu söyleyebiliriz.
Türkiye’de idare heyetlerindeki bayan sayısı kaç?
İdare Kurulu’nda Bayan Derneği’nin yayımladığı raporda, 2020 yılında Borsa İstanbul (BIST) idare şuralarında yer alan bayanların oranının yüzde 15,9’dan yüzde 17’ye çıktığı açıklandı. Rapordaki başka bir gelişme ise, 2019-2020 yılları incelendiğinde BIST-100 şirketleri içinde idare şuralarında yer alan bayanların oranının yüzde 13,7’den yüzde 15,6’ya yükseldiği görülüyor.
Fakat tıpkı rapor, 2020’de BIST 100 ’de yer alan 25 şirketin idare heyetlerinin tamamının erkeklerden oluştuğunu da ortaya koydu. Hür Piyasa Kurulu’nun önerdiği asgarî bayan üye oranın yüzde 25 olduğu göz önüne alındığında, idare konseylerinde yer alan bayan oranının önerilen düzeye gelmesinin 11 sene alacağı iddia ediliyor.
Dünyada bayan istihdam oranı
Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Toplumsal Bağlar Departmanı’nın (UN DESA) 2020 yılında yayımladığı “Ekonomik Güçlendirme” raporuna nazaran, dünya genelinde erkeklerin yaklaşık yüzde 75’i işgücü piyasasına katılırken, bayanlarda bu oranın sadece yüzde 50 olduğu belirtildi. Güney Asya, Kuzey Afrika ve Batı Asya’da yaşayan bayanların ise, iş gücü piyasasına katılma oranının yüzde 30 ile dünya ortalamasının altında kaldığı açıklandı.
Rapor tıpkı vakitte, dünya genelinde istihdam edilen bayanların bekâr, evli ve çocuk sahibi olmasına bağlı olarak istihdam oranlarının kendi içlerinde farklılık gösterdiğini de gözler önüne seriyor. Örneğin, bekâr olan bayanların istihdam oranı yüzde 82 iken, evli olanların istihdam oranı yüzde 64, en az bir çocuğu olan bayanların istihdam oranının ise yüzde 48 olduğu belirtildi.
Dünyada bayanların sadece yüzde 28’i yönetici konumlarında
UN DESA’nın “Yönetim Pozisyondaki Bayanlar 2020” ismindeki bir öbür raporunda, bayanların dünya genelinde yüzde 28’inin yönetici konumlarında misyon aldıklarını, bu oranın Kuzey Afrika, Batı Asya ve Orta ve Güney Asya’daki ülkelerde yüzde 13’e kadar düştüğünü gösterdi.
Dünya Bankası tarafından gerçekleştirilen ankete atıfta bulunan raporda, işletmelerdeki bayan CEO oranının sırf yüzde 18 olduğu, ayrıyeten işletme ne kadar büyükse işletmenin bir bayan CEO tarafından yönetilme ihtimalinin bir o kadar azaldığı belirtildi.
Bloomberg HT
